اتوکلاو دستگاهی است که برای استریل کردن تجهیزات جراحی، وسایل آزمایشگاهی، اقلام دارویی و … از آن استفاده می‌شود .این دستگاه می تواند جامدات، مایعات و انواع ابزارهای پزشکی و … در اشکال و اندازه های مختلف را پاکسازی نماید که البته در اندازه ها، شکلها و عملکردهای متفاوت، بسته به نیاز مصرف کننده تولید می شوند. اتوکلاو از قدرت بخار برای کشتن باکتری ها، اسپور ها و میکروب های مقاوم به آب جوش و مواد شوینده قوی استفاده می کند.
اگر چه اتوکلاو بهترین وسیله برای استریلیزاسیون است، باید تصـدیق کنـیم کـه طـولانی شـدن مرحلـه گرمایی، سبب کاهش کیفیت مواد مغذی در محیط های کشت کمپلکس محتوی قند، مواد معدنی و فلزی می‌شود و در نتیجه به محیط های کشت زیان وارد می کند. بنابراین در چرخـه استری لیزاسـیون بایـد از زمـان کوتـاهتر ودمای بالاتر استفاده کنیم تا علاوه بر آنکه آسیب کمتری به محیط کشت وارد می‌شود، برای ارگانیسم نیز کشنده تر باشد.
چرخه استریلیزاسیون
- مرحله ۱ : زمان بالا رفتن دما در محفظه اتوکلاو (C-۱۲۱˚C˚ ۲۰)
- مرحله ۲ : زمان نفوذ گرما به داخل ظرف محیط کشت (C -۱۲۱˚C˚۱۰۰<)
- مرحله ۳ : زمان نگهداری در دمای مقرر (C˚۱۲۱)
- مرحله ۴ : زمان پایین آمدن دمای محفظه (C-۱۲۱˚C˚۸۰)
انواع استریلیزاسیون
- استریلیزاسیون محیط های کشت و محلول ها
- استریلیزاسیون مواد مصرفی آلوده
- استریلیزاسیون مواد خشک بسته بندی شده
استریلیزاسیون محیط های کشت و محلولها
- بهتر است از لوله و ارلن درپیچ دار استفاده شود. بیشتر از ۳/۲ آنها را پر نکنید. درپیچ آنها را شل کنید.
- از قرار دادن اشیاء بر روی یکدیگر بپرهیزید. باید فاصله اشیاء از یکدیگر و از دیواره های اتـوکلاو حـداقل ۵ سانتی متر باشد تا بخار جریان یابد.
- درب اتوکلاو را ببندید. زمان و دما را طبق دستور شرکت سازنده (معمولاﹰ ۱۵ دقیقه در C˚۱۲۱) تنظیم کنید.
- در بعضی از محیط های کشت که به دمای بالا حساس هستند (محتوی مقدار قند بالا یـا عوامـل مهـار کننـده مثل دزوکسی کولات سدیم یا نمک های صفراوی هستند) تحت تأثیر دمای بالا، pH محصول نهایی کاهش می یابد.
- دمای استریلیزاسیون به دمای چمبر اتوکلاو برمی گردد نه به دمای محیط کشت. زمان لازم برای رسـیدن بـه این دما باید در حد ممکن کوتاه باشد.
- چرخه استریلیزاسیون باید متناسب با زمان نفوذ گرما در نظر گرفته شود. برای مثال محتویات یک ظرف یک لیتری محیط کشت باید طی ۱۵ دقیقه از زمان رسیدن محفظه به دمای C˚۱۲۱، به این دما برسد.
استریلیزاسیون مواد مصرفی آلوده
- مواد مصرفی آلوده را جدا نموده و در کیسه های قابل اتوکلاو شـدن قـرار دهیـدو بـر روی آنهـا برچسـب
. نصب کنیدBiohazard
- برای اطمینان از نفوذ بخار به همه ی قسمتهای کیسه، یا گره آنرا شل کنید یا قبل از محکم کردن گره، یک پیمانه
(۳/۰ لیتر) آب به آن اضافه کنید. بیش از ۴/۳ کیسه را پر نکنید.
- برای جلوگیری از مسدود شدن آبگذر اتاقک اتوکلاو توسط آگار مذاب، کیسه ها را داخل سطل قرار دهید.
- زمان لازم برای استریلیزاسیون زباله، ۶۰-۳۰ دقیقه در C˚۱۲۱یا ۳۰-۱۵ دقیقه در C˚ ۱۳۴می باشد.
- وقتی آگار ذوب شده، سفت شد آنرا مثل زباله طبیعی دور بریزید. اما محـیط کشـت محتـوی سـلنیت را بایـد بصورت زباله مخصوص منهدم کنید.
استریلیزاسیون مواد خشک بسته بندی شده
- بسته ها را طوری در اتوکلاو قرار دهید که حداکثر چرخش بخار در بین آنها ایجاد شـود و بـا دیـواره هـا یاتوکلاو نیز تماسی نداشته باشند.
- زمان لازم برای استریلیزاسیون مواد خشک بسته بندی شده ، ۲۵ دقیقه با خـروج سـریع بخـار یـا ۳۰ دقیقـه بدون خروج بخار در دمای C ˚۱۲۱می باشد.
نحوه نگهداری
- روزانه: صفحه کف اتوکلاو را از سوراخ آبگذر اتاقک جدا کرده، تمیز کنید. لوازم فرعی مثل طبقـات و سـینی ها را با آب و صابون بشویید. سطح آب ژنراتور را کنترل کنید.
- هفتگی: آبگذر و درزها را تمیز کنید. سوپاپ اطمینان را بررسی کنید.
- ماهانه: آب دستگاه را تعویض نمایید.
- هر ۳ ماه: داخل و خارج دستگاه و قسمت بیرونی آبگذر را تمیز کنید.
- هر ۶ ماه: دستگاه توسط نماینده سرویس تعمیر، بازرسی شود.
کنترل کیفیت
تست شیمیایی:
- نوار کاغذی TST: سه عامل زمان، بخار و دما را کنترل می کند و از زرد به بنفش تغییر رنگ می دهد. در هـرسری کاری از این نوار استفاده کنید.
- برچسب :Sterility-Record علاوه بر سنجش استریلیتی، امکان ثبت تاریخ استریلیزاسیون، نام فـرد اسـتریلکننده و نام محیط کشت بر روی این برچسب وجود دارد. در هر سری کاری از این برچسب استفاده کنید.
تست بیولوژیک:
استفاده از ویال حاوی اسپور باسیلوس استئاروترموفیلوس ATCC 7953 بطور هفتگی توصیه می‌شود.
ایمنی
- از دستکش مقاوم به حرارت و محافظ چشم استفاده کنید.
- بعد از آنکه فشار اتاقک اتوکلاو به صفر و دمای آن به حدود C˚ ۶۰ رسید کنار درب اتوکلاو بایستید و آنـرا باز کنید. منتظر بمانید تا ظروف کمی خنک شوند، سپس آنها را حمل کنید.
- هرگز در هنگام روشن بودن دستگاه اقدام به بارگذاری یا خارج نمودن وسایل و مواد ننمایید.
- هرگز در هنگام روشن بودن دستگاه و اتصال آن به پریز اقدام به تمیز نمودن آن نکنید.
- هرگز پیچ های محکم کننده درب را در هنگام کار دستگاه شل و سفت نکنید.
فور(اون)
فور یا اون برای استریل کردن موادی که نمی توانند بطور کامل تحت نفوذ بخار قرار گیرنـد، امـا مـی تواننـد دمـای بالای مورد نیاز مثل C˚۱۸۰ – ۱۶۰ را تحمل کنند، به کـار مـی رود. اون بـویژه بـرای ظـروف شیشـه ای مثـل لولـه آزمایش، پتری دیش، پی پت و نیز برای آلات فلزی مثل پنس، اسکالپل و قیچی به کار می رود. اون باید دارای فن (جهت چرخش هوای متراکم در سراسر اتاقک)، نشانگر درجه حرارت، ترموستات و تایمر، طبقات مشبک، قفل داخلی درب و عایق بندی مناسب جداره ها باشد.
استریلیزاسیون در اون
۱- برای بسته بندی وسایل فوق الذکر جهت استریل نمودن آنها در اون میتوان از فویل آلومینیومی یا کاغذ کرافت و سربطریهای پنبه ای استفاده نمود.
۲- باید دقت شود که کاغذ و پنبه نسوزند چون پنبه نیم سوز مواد ضد باکتری فرّاری را متصاعد می کند.
۳- حدود ۲ سانتی متر از انتهای فوقانی پی پتها را با پنبه غیر جاذب ببندید و آنها را در ظروف فلـزی قـرارداده، درب آنها را ببندید.
۴- درپوش لوله های آزمایش را با کاغذ آلومینیومی بپوشانید و آنها را بطور عمودی در جـا لولـه ای قـراردهید. درپوش، لبه لوله را از آلودگی از طریق هوا در طی ذخیره سازی حفظ می کند.
۵- در صورتی می توان بطری هـای درپـیچ دار را در اون اسـتریل نمـود کـه درپـوش و آسـتری آنهـا ازموادی مثل فلز، پلیپروپیلن یا لاستیک سیلیکون ساخته شده باشد تا در دمای استریلیزاسیون از شکل طبیعـی خـارج نشود.
۶- پودر، روغن، چربی و گریس مثل Petroleum Jelly را در ظرف شیشـه ای یـا فلـزی ودر انـدازه هـای کوچک که از وزن ۱۰ گرم یا عمق یک سانتی متر تجاوز نکند، استریل نمایید.
۷- قبل از قرار دادن ظروف شیشه ای در اون، از خشک بودن آنها مطمئن شـوید. مـواد را بـه گونـه ای دراون قرار دهید که هوای داغ در اطراف و مابین آنها در جریان باشد.
۸- زمان نگهداری استریلیزاسیون از زمانی آغاز می‌شود که اتاقک به دمای استریل انتخـابی برسـد و نیـز مدتی هم بیشتر درنظر گرفته می‌شود تا همه قسمتهای اتاقک و مواد داخل آن به دمـای مـورد نظـر برسـند ( C˚۱۸۰-۱۶۰ به مدت ۲ ساعت).
۹- به دلیل عایق بودن دستگاه، چند ساعت طول می کشد تا اشیاء داخل آن خنک شود، مگر آنکه مجهـز بـه فن باشد. درب اون را باز نکنید تا اتاقک، ظروف و مواد داخل آن تا دمای حدود C˚۶۰ خنک شـوند . اگـر هـوای سـرد ناگهان وارد دستگاه شود ممکن است ظروف شیشه ای ترک بخورند.
نحوه نگهداری :
بطور ماهانه داخل آن تمیز و هر ۶ ماه توسط نماینده سرویس تعمیر، بازرسی شود.
کنترل کیفیت :
تست شیمیایی: ویال شیشـه ای Browne و مشـاهده تغییـر رنـگ مناسـب از قرمـز بـه سـبز. از ایـن ویـال در هر سری کاری استفاده کنید.
تست بیولوژیک: استفاده از نوار کاغذی حاوی اسپور باسیلوس سوبتیلیس واریته نایجرATCC 9372 بطـورهفتگی توصیه می‌شود.
ایمنی:
استفاده از دستکش مقاوم به حرارت و محافظ چشم.
انکوباتور
انکوباتور محفظه عایق بندی شده ایست که برای نگهداری دما و رطوبت کنترل شده محیط برای رشد میکروارگانیسم ها نیاز است . بعضی انکوباتورها برای نگهداری میزان دلخواه از 2CO برای میکروارگانیسم هایی که دی اکسید کربن دوست (Capnophilic) هستند ، تجهیز شده اند .
الف _ انکوباتورهای بدون 2CO :
- تنظیم کننده دما را روی دمای مورد نظر قرار دهید.
- وقتی درجه حرارت به دمای مورد نظر رسید ، دما را در هر روزکاری که از انکوباتور استفاده می‌شود، روی برگه QC ثبت کنید.
- نمونه ها را به طور ایمن روی سینی ها یا قفسه ها قرار دهید .
- می توانید با قراردادن یک تشتک پر از آب متناسب با اندازه اتاقک در کف انکوباتور ، محیط مرطوب ایجاد نمایید .
ب _ انکوباتورهای 2CO دار :
- سطح دما و 2CO در برگه QC در هر روز استفاده ثبت می شوند .
نکته :
در صورت اتمام کپسول گاز 2CO ، تا زمان شارژ مجدد آن می توانیم جهت انکوباسیون نمونه های نیازمند 2CO از کندل جار بصورت جایگزین استفاده نماییم .
نحوه نگهداری :
- همه انکوباتورها باید به طورماهانه با محلول صابون ملایم تمیز شوند .
- به منظور رعایت موارد ایمنی ، کپسولهای 2CO باید به صورت ایستاده با زنجیر سنگین به دیوار محکم شود.
زمانیکه از سیلندرها استفاده نمی‌شود ، سوپاپها و درپوشها باید ، به طور محکم بسته شوند . سیلندرهای خالی را روی حمل کننده سیلندر گازبه طور محکم با زنجیر نگهداری کنید . هرگز سیلندرهای گاز را در دمای بالاتر از (OC۵۲) OF۱۲۵ نگهداری نکنید . سیلندرها را در وضعیت افقی قرار ندهید .
الف _ انکوباتورهای بدون 2CO :
زمانیکه دمای انکوباتور خارج از محدوده قابل قبول برای واحد مورد نظر باشد ، باید اقدامات اصلاحی باید مطابق موارد ذیل انجام شود :
- منبع برق ، پریز برق و Circuit Panel را بررسی کنید .
- دمای تنظیمی (Set Point) را بررسی کنید .
- اگر دستگاه هنوز درست کار نمی کند ، به نماینده سرویس دهنده اطلاع دهید .
ب _ انکوباتورهای 2CO دار :
یک کشت از نیسریا گونوره در انکوباتور قرار دهید . هر روز آن را پاساژ داده و رشدش را بررسی نمایید . این ارگانیسم به 2CO نیاز کامل دارد .
دستورالعمل فنی انکوباتور کلیات
انکوباتور برای نگهداری سوسپانسیون یا محیطهای کشت حاوی میکروب یا نگهداری مواد در برخی آزمایشها که نیاز به حـرارت خاص دارند، استفاده میگردد.
چگونگی کاربری
انکوباتور محفظه عایقبندی شده ای است که برای نگهداری دما و رطوبت تنظیم شده محیط برای رشـد میکروارگانیسـمهـا مـوردنیاز است. بعضی انکوبـاتو رهـا بـرای نگهـداری میـزان دلخـواه از 2CO بـرای میکـروارگانیسـم هـایی کـه دی اکسـیدکربن دوسـت(Capnophilic) هستند، تجهیز شدهاند.
الف – انکوباتورهای بدون 2CO:
- تنظیم کننده دما را روی دمای مورد نظر قرار دهید.
- وقتی درجه حرارت به دمای مورد نظر رسید، دما را در هر روز استفاده روی برگه کنترل کیفی (QC) ثبت کنید.
- نمونه ها را به طور ایمن روی سینیها یا قفسه ها قرار دهید.
- میتوانید با قراردادن یک تشتک پر از آب متناسب با اندازه اتاقک در کف انکوباتور، محیط مرطوب ایجاد نمایید.
ب – انکوباتورهای 2CO دار:
- سطح دما و 2CO در برگه QC در زمان استفاده از آن، ثبت میشوند.
- درصورت اتمام کپسول گاز 2CO، تا زمان شارژ مجدد آن میتوانیم جهت نگهداری نمونه های نیازمند 2CO از محفظه حـاوی شمع (candle jar) به صورت جایگزین استفاده نماییم.
نحوه نگهداری
- تمامی انکوباتورها باید به طور ماهانه با محلول صابون ملایم تمیز و در صورت لزوم ضد عفونی شوند.
- زمانیکه دمای انکوباتورهای بدون 2Co خارج از محدوده قابل قبول برای واحد مورد نظر باشد، باید به سوپروایزر فنی اطلاع داده شود. اقدامات اصلاحی مطابق موارد ذیل انجام شود:
منبع برق، پریز برق و کلیدهای روشن/ خاموش را بررسی شود.
دمای تنظیمی(Set Point) را بررسی گردد.
اگر دستگاه هنوز درست کار نمی کند، باید به نماینده سرویس دهنده اطلاع داده شود.
تمام عملیات نگهداری، تمیزکردن و تعویض سیلندر باید در جداول مربوطه ثبت گردد.
کنترل کیفیت
- حرارت انکوباتور با دماسنج کالیبره، اندازه گیری و به طور روزانه و در دو نوبت بر روی منحنی حرارت ثبت میگردد.
دستورالعمل فنی فور ، اتوکلاو و انکوباتور
آزمایشگاه مرجع سلامت
در انکوباتورهای 2CO دار یک کشت از نایسریا گونوره را در انکوباتور قرار داده و هر روز آن را پاسـاژ و رشـد آن بررسـی و ثبـت گردد. این ارگانیسم برای رشد به 2CO نیاز دارد.
ایمنی
- سیستم بر قرسانی مطابق توان و ولتاژ مصرفی باشد تا احتمال وقوع هرگونه حادثه مخاطره آمیز کاهش یابد.
- در موقع تنظیم فشار و دما به نکات مندرج در دفترچه راهنما و زمان مربوطه توجه گردد.
- در زمان اتمام کار با دستگاه، رعایت نکات ایمنی ازجمله استفاده از دستکش و خروج تدریجی بخار و در صورت لزوم استفاده از محافظ صورت ضروری میباشد.
- به منظور رعایت موارد ایمنی، کپسولهای 2CO باید بهصورت ایستاده به دیوار بـا زنجیـر سـنگین محکـم شـوند. زمـانی کـه ازسیلندرها استفاده نمی‌شود، سوپاپها و درپوشها باید محکم بسته شوند. سیلندرهای خالی را روی حمل کننده سیلندر محکـ م با زنجیر بسته شوند. هرگز سیلندرهای گاز در دمای بـالاتر از (F (52°C°125 نگهـداری نشـوند. سـیلندرها در وضـعیت افقی قرارنگیرند.